بررسی ماهیت مسائل اخلاقی پژوهش در فضای مجازی

زمینه: گسترش استفاده از اینترنت به عنوان یک آزمایشگاه تحقیقاتی جهان‌گستر و رسانه‌ای در خدمت فعالیتهای پژوهشی، موجب پیدایش موضوعات و مسائل اخلاقی و حقوقی نوظهور و متعددی گردیده است. این مقاله در نظر دارد به‌طور خاص ماهیت چنین مشکلات و مسائلی را که بعضا مسائلی گشوده می‌باشند، تبیین و تصریح نماید که شناخت و بررسی ماهیت آنها را مقدم بر هر راهکار عملی می‌پندارد.    روش کار:  ابتدا اخلاق پژوهش به عنوان زیرمجموعه‌ای از اخلاق کاربردی و نیز شاخه‌ای از اخلاق حرفه‌ای معرفی می‌شود، سپس ورود به قلمروی مجازی به منزله‌ ظهور رویکرد نوینی به فعالیتهای پژوهشی مطرح شده و اخلاق پژوهش در پرتو این قلمروی نوین بررسی می‌گردد. در ادامه به طرح پیامدهای اجتماعی ناشی از فناوری اطلاعات و ارتباطات و تأثیر آنها بر اخلاق پژوهش در فضای مجازی پرداخته می‌شود. سپس چهار اصل شاخص در هدایت اخلاقی پژوهشها به‌طور کلی معرفی می‌شوند؛ خودمختاری، بخشش، انصاف و مالکیت معنوی. در ادامه، با مقایسه میان مسائل اخلاق پژوهش در جهان مادّی و جهان مجازی، به‌طور مشروح به برخی از موضوعات و مسائل اخلاقی در پژوهشهای مجازی پرداخته می‌شود.   نتیجه‌گیری: هدایت اخلاقی و به‌کارگیری اصول حمایت از افراد و موضوعات انسانی در پژوهشهای مجازی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد؛ بر این اساس و در پایان به برخی از این مشکلات اخلاقیِ مشخص و متمایز، اشاره می‌شود که عبارتند از: به مخاطره افتادن حریم شخصی و محرمانگی، عدم شناسایی هویتها به‌سبب استفاده از هویت‌های مستعار، دریافت رضایت آگاهانه توسط محققان، تعیین رهنمودهای اخلاقی جهان‌شمول، تأثیر شکاف رقومی، و تأثیر عدم تماس چهره به چهره بر پژوهش مجازی.